លោក ហ៊ុន សែន អះអាងថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយច្បាប់ និងសេចក្តីសម្រេចទាំងឡាយនៃស្ថាប័ននានារបស់រដ្ឋ ត្រូវតែស្របទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដាច់ខាត។
បុរសខ្លាំងនៅកម្ពុជារូបនេះបានសរសេរលើទំព័រ Facebook របស់លោក កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២១ ថា ចំណុចសំខាន់ៗបំផុតដែលបានចែងយ៉ាងច្បាស់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺកម្ពុជាត្រូវគោរពដាច់ខាតនូវរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។
លោក ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាក៏បានចែងអំពីគោលការណ៍នៃការបែងចែកអំណាចដាច់ដោយឡែកពីគ្នាផងដែរ គឺអំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ក៏បានអនុម័តនូវសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋ និងគោលការណ៍នីតិរដ្ឋផងដែរ។
កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើង និងឡាយព្រះហស្តលេខាឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការដោយព្រះករុណា ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ ដែលបានផ្ដួចផ្ដើមឡើងក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១។
គិតតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៤ មក រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្ម ឬកែប្រែចំនួន ៩លើករួចមកហើយ។ ការធ្វើវិសោធនកម្មលើកដំបូង គឺនៅឆ្នាំ១៩៩៤ ដើម្បីផ្ដល់សិទ្ធិដល់ប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីចុះហត្ថលេខាលើព្រះរាជក្រម ឬព្រះរាជក្រឹត្យ នៅពេលអវត្តមានព្រះមហាក្សត្រ និងចុងក្រោយនៅឆ្នាំ២០១៧ ដែលគេចាត់ទុកថាជាវិសោធនកម្មដ៏អាក្រក់មួយក្នុងទិសដៅកែប្រែច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ និងច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត សម្រាប់បិទសិទ្ធិមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងមិនឲ្យធ្វើនយោបាយ និងរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ អតីតមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្ស៊ី និងមេបក្សកាន់អំណាច លោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់បានអះអាងដូចគ្នាកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនមែនជាច្បាប់ដែលមិនអាចកែបាននោះទេ ប៉ុន្តែមេដឹកនាំនយោបាយទាំងពីរនេះសុទ្ធតែមិនបានបកស្រាយដូចគ្នាអំពីការកែប្រែខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ ថានឹងចម្រុងចម្រើន ឬមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ជាតិកម្រិតណានោះដែរ។ ជាពិសេសការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយរដ្ឋសភាជាតិដែលដឹកនាំមេបក្សធំៗទាំងពីរ គឺលោក ហ៊ុន សែន និងលោក សម រង្ស៊ី ក្នុងឆ្នាំ២០០៦ ដោយនាំគ្នាកែប្រែរូបមន្តបង្កើតរដ្ឋាភិបាលពី ២ភាគ៣ ទៅជា ៥០ភាគរយបូក១ ដែលត្រូវគេមើលឃើញថា គឺជាការជួយប្រគល់អំណាចឱ្យលោក ហ៊ុន សែន រឹតតែខ្លាំងថែមទៀត។
ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ ប្រធានចលនាពលរដ្ឋដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ លោក ទូច វិបុល ទាមទារឱ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញចេញមុខបកស្រាយខ្លឹមសារមាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ផ្គូផ្គងនឹងខ្លឹមសារក្រមព្រហ្មទណ្ឌស្ដីពីបទញុះញង់មាត្រា៤៩៤ និង ៤៩៥ ថាតើខ្លឹមសារទាំងនោះមានអត្ថន័យស្របគ្នា ឬផ្ទុយគ្នាបែបណា ដើម្បីបញ្ជាក់ជូនពលរដ្ឋខ្មែរម្ចាស់ប្រទេសឱ្យបានច្បាស់។
លោកបញ្ជាក់ថា ក្នុងខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងពីការការពារសិទ្ធិបញ្ចេញមតិរបស់ពលរដ្ឋ ខណៈរដ្ឋាភិបាលឯកបក្សរបស់លោក ហ៊ុន សែន តែងប្រើក្រមព្រហ្មទណ្ឌមាត្រា៤៩៤ និង ៤៩៥ នេះ ដើម្បីចោទប្រកាន់ និងចាប់ឃុំខ្លួនអ្នកសម្ដែងមតិដោយអហិង្សាទៅវិញ។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលសង្គមរិះគន់ថា ការកែប្រែខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញកន្លងមក គឺជាការបើកផ្លូវឈាមឱ្យបក្ខពួកលោក ហ៊ុន សែន អាចកែសម្រួល និងរៀបចំបង្កើតច្បាប់ថ្មីៗបន្ថែមទៀតមានដូចជា៖
- ច្បាប់បាតុកម្ម
- ច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ
- ច្បាប់ស្ដីពីការបោះឆ្នោត
- ច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ជាដើម ក្នុងចេតនាដើម្បីគាបសង្កត់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរឆ្ពោះទៅសម្រេចមហិច្ឆតាក្តាប់អំណាចគ្មានពេលកំណត់របស់បុរសខ្លាំងនៅកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ។
អគ្គលេខាធិការគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន (GDP) បណ្ឌិត សាម អ៊ីន បានប្រាប់សារព័ត៌មាន The Cambodia Daily នៅថ្ងៃទី២៤ កញ្ញា ថា កម្ពុជាមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលមានចរិតលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿន តែកម្ពុជានៅខ្វះអ្នកដឹកនាំនយោបាយដែលមានចរិតប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿន និងចាស់ទុំ ដូច្នេះទើបធ្វើឲ្យកម្ពុជារងនូវវិបត្តិនយោបាយឥតឈប់ឈរដូចសព្វថ្ងៃនេះ។
លោកអំពាវនាវឱ្យអ្នកដឹកនាំនយោបាយរបស់កម្ពុជា គោរពនិងប្រតិបត្តិឱ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួននូវខ្លឹមសារនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងគិតពិចារណាឱ្យបានវែងឆ្ងាយ និងល្អិតល្អន់ជាទីបំផុត មុននឹងសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មមាត្រាណាមួយក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីចៀសវាងផលអវិជ្ជមានដល់ដំណើរការលូតលាស់របស់កម្ពុជា។
ចំណែកគណបក្សខ្មែរស្រឡាញ់ជាតិ បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍នៅថ្ងៃខួប ២៨ឆ្នាំនៃការប្រើប្រាស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅថ្ងៃទី២៤ កញ្ញា ដែរថា រយៈពេល ២៨ឆ្នាំកន្លងមកនេះ រដ្ឋាភិបាលមិនទាន់បានអនុវត្តនូវគោលការណ៍សំខាន់ៗមួយចំនួនដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅឡើយទេ ដែលបណ្តាលឱ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ធ្លាក់ចុះ និងតុលាការមិនឯករាជ្យ។ ជាងនេះទៀត រដ្ឋាភិបាលបានប្រើប្រាស់ស្ថាប័នតុលាការជាឧបករណ៍របស់ខ្លួន ដើម្បីបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពបញ្ចេញមតិរបស់ពលរដ្ឋយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងររហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
រីឯប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលកំពុងរងការរឹតត្បិតសេរីភាពទាំងអយុត្តិធម៌ពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលឯកបក្សនៅកម្ពុជា លោក កឹម សុខា បានលើកឡើងនៅក្នុងទិវាខួប ២៨ឆ្នាំនៃការប្រកាសឱ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២១ នេះថា មេដឹកនាំនៅកម្ពុជាគួរតែរួបរួមគ្នាបញ្ឈប់ការរំលោភរដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្តទៀត។
លោក កឹម សុខា អំពាវនាវឱ្យអ្នកនយោបាយគ្រប់ភាគីទាំងអស់នាំគ្នាការពារ គោរព និងអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញតាមស្មារតីដើមដែលមានក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ១៩៩១ ជាមូលដ្ឋាន និងរួបរួមគ្នាពង្រឹងស្មារតីឯកភាពជាតិ គោរពសិទ្ធិគ្នាទៅវិញទៅមក លើកកម្ពស់គុណធម៌ និងសីលធម៌ ដោយចៀសវាងនូវអំពើហិង្សា បង្កការឈឺចាប់ និងការជេរប្រមាថគ្នាដែលនាំមកនូវការបែកបាក់ និងមហន្តរាយដល់សង្គមជាតិ។
ចំណែកអតីតមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា បានសរសេរនៅលើគណនីហ្វេសប៊ុករបស់លោកថា លោកសង្ឃឹមថាកម្ពុជានឹងមិនក្លាយជារបបផ្ដាច់ការ ខណៈកម្ពុជាកំពុងអបអរសាទរទិវាខួប ២៨ឆ្នាំនៃការប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាតិនេះ។
លោកថា មជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិ តែងតែបារម្ភនិងមើលឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្នកំពុងតែស្ថិតជាចំណាត់ថ្នាក់ដើរទៅរករបបផ្ដាច់ការ ដែលដើរផ្ទុយពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងសន្ធិសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ដែលខ្លួនជាភាគីហត្ថលេខីដែរនោះ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា បានចែងថា កម្ពុជាមិនអាចដូររបបចេញពីសេរីពហុបក្សបានឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែលោកដាក់សំណួរថា ដូររបប ឬមិនដូររបប តើទម្រង់ការដឹកនាំផ្ដាច់ការវាបង្ហាញនូវទិដ្ឋភាពបែបណា?
លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា បញ្ជាក់ថា ទម្រង់នយោបាយរបស់កម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះ គឺជាទម្រង់នៃរបបផ្ដាច់ការ ដោយសារតែមានការដឹកនាំដោយបុគ្គល ឬបក្សតែមួយមានអំណាចដាច់ខាត។
ចំណែកអ្នកវិភាគចាស់វស្សាមួយរូប គឺបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ បានប្រតិកម្មទៅនឹងអ្នកនាំពាក្យរបស់រដ្ឋាភិបាល លោក ផៃ ស៊ីផាន ថាបើកម្ពុជាគ្រាន់តែមានគោលការណ៍អនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យមែននោះ របបនយោបាយសព្វថ្ងៃគឺអធម្មនុញ្ញភាព និងគ្មានភាពស្របច្បាប់។
ស្មារតីក្នុងបុព្វកថានៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូលកម្ពុជា បានចែងថា យើងជាប្រជារាស្ត្រខ្មែរដែលធ្លាប់មានអរិយធម៌ឧត្តុង្គឧត្តម ប្រទេសជាតិស្តុកស្តម្ភ បានធ្លាក់ខ្លួនដ៏សែនរន្ធត់ក្នុងអំឡុងពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ប៉ុន្តែយើងបានភ្ញាក់រឭកក្រោកឈរឡើងរួបរួមគ្នាពង្រឹងឯកភាពជាតិ ដើម្បីកសាងប្រទេសទៅជាកោះសន្តិភាពឡើងវិញ ដោយផ្អែកលើប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ធានាសិទ្ធិមនុស្ស គោរពច្បាប់ និងទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ចំពោះអនាគតវាសនាប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួនជានិរន្តរ៕