កិច្ចព្រមព្រៀងរវាងសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងចិន ចងភ្ជាប់ភាពរឹងមាំនៃក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូង បានក្លាយជាការធ្វើតេស្ដអំណាចនៃកម្លាំងសាមគ្គីគ្នានៃសមាគមអាស៊ាន និងលទ្ធភាពនៃការគ្រប់គ្រងសន្តិសុខក្នុងតំបន់។
មានការលើកឡើងថា ក្រមប្រតិបត្តិនេះវាគួរចេញជារូបរាងយូរណាស់មកហើយ ប៉ុន្តែបែរជាមិនងាយកើតរូបរាងទៅវិញ។ មជ្ឈដ្ឋានខ្លះថានេះជាក្ដីសង្ឃឹមចុងក្រោយហើយរបស់អាស៊ាន ដើម្បីធានានូវប្រសិទ្ធភាពនៃការដោះស្រាយជម្លោះ ប៉ុន្តែមានរឿងជាច្រើនទៀតដែលកិច្ចព្រមព្រៀងនេះមិនអាចកើតចេញរូបរាងមកទល់នឹងពេលនេះ។
អាស៊ានបានតស៊ូអស់រយៈពេល ២០ឆ្នាំមកហើយ ដើម្បីទាញចិនឱ្យមកចូលក្នុងក្រមប្រតិបត្តិមួយនេះ ហើយការចរចាចេះតែជាប់គាំង។ កាលពីសប្ដាហ៍មុន ប្រធានអាស៊ានប្រចាំឆ្នាំ២០២១ គឺប្រទេសព្រុយណេ បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយដែលសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើតម្រូវការនៃការលើកកម្ពស់ការប្រព្រឹត្តទៅនៃបរិយាកាសនៃការចរចាអំពីក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រ។
នេះជាការចង្អុលបង្ហាញពីការកើនឡើងនូវការមិនពេញចិត្តលើការពន្យារពេល ខណៈមានការលុកលុយពីមហាអំណាចមួយក្នុងតំបន់ដែលចង់សំដៅទៅលើប្រទេសចិន។
គេដឹងថាមានឧបសគ្គគួរឱ្យខ្លាចដែលធ្វើក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រមួយចេញមិនរួច ដោយសារវិសាលភាពភូមិសាស្ត្រតំបន់នៃការដោះស្រាយជម្លោះដែនទឹកដោយផ្អែកលើលក្ខន្តិកៈច្បាប់ ឬដោយតួអង្គទីបី ដែលបញ្ហានេះនៅតែនៅឆ្ងាយ និងទៅមិនដល់ ព្រោះតែសមាជិកអាស៊ានខ្លះពុំមានឆន្ទៈ ខណៈសមាជិកអាស៊ានខ្លះទៀតមានឆន្ទៈ តែមិនហ៊ានបញ្ចេញឆន្ទៈ ព្រោះខ្លាចចិន។
កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០១៨ សេចក្ដីព្រាងតែមួយនៃក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលប្រតិបត្តិនេះមានចែងនូវបញ្ញត្តិដែលចិន មិនអាចទទួលយកបាន។ វៀតណាម ពេលនេះ កំពុងតែប្រើប្រាស់អាស៊ាន និងច្បាប់សមុទ្រតំបន់ ប្រឆាំងនឹងចិនសំដៅបង្កើនតួនាទីអាស៊ានក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសន្តិសុខតំបន់។
តែទីបំផុត ចិនដឹងថាខ្លួនគេមិនយល់ព្រមយន្តការដោះស្រាយពហុភាគី ក៏ចេះតែរុញឱ្យសមាជិកអាស៊ានជាកូនជឹងរបស់ខ្លួនអូសបន្លាយពេលវេលា។
វៀតណាមទទូចថាខ្លួនគេបន្តបាត់បង់កោះមួយចំនួននៅប្រជុំកោះប៉ារ៉ាហ្សែល ទៅប្រទេសចិន។ រីឯហ្វីលីពីន ក៏ដូចវៀតណាមដែរ។ សម្រាប់ឥណ្ឌូនេស៊ី ជាប្រទេសខ្លាំងក្នុងតំបន់ ឃើញថាចិនពុំដែលហ៊ានបំពានដែនទឹករបស់ប្រទេសធំនេះទេ ហើយម៉្យាងទៀត ប្រទេសធំមួយនេះមិនដែលទុកឱកាសប្រទេសណាមួយនាំនាវាចូលបំពានដែនទឹករបស់ខ្លួនបានឡើយ គឺឱ្យតែហ៊ានចូល ច្បាស់ជាត្រូវនាវាល្បាតបាញ់កម្ទេច។ តែឥណ្ឌូនេស៊ី ក៏បង្ខំឱ្យក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រកើតចេញជារូបរាងដែរ តែទៅមិនរួច ក្រោមហេតុផលនៃមតិកុងសង់ស៊ីស គឺមានន័យថា បើប្រទេសណាមួយជំទាស់ គឺមិនអាចចេញរូបរាងបានឡើយ។
រូបមន្តមតិកុងសង់ស៊ីស គឺចិនត្រូវការខ្លាំងណាស់ ពីព្រោះបើចិនអាចទិញប្រទេសណាមួយបាន វាជាបរាជ័យទៅហើយនូវការបង្កើតក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រ។
ជំហររបស់ចិនវិញ គឺថាជម្លោះរវាងប្រជាជាតិគួរតែត្រូវបើកដោយការចរចារវាងភាគីដែលពាក់ព័ន្ធផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺមិនឱ្យមានភាគីទីបីចូលពាក់ព័ន្ធឡើយ ហើយចិនជំទាស់ការចរចាពហុភាគី។ ចិនជឿថា ភាគីមិនមែនជម្លោះមិនគួរមានពាក្យអ្វីមកនិយាយក្នុងការដោះស្រាយទេ។
ចំពោះផ្លូវច្បាប់ក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រវិញ សេចក្ដីព្រាងនេះមិនអាចក្លាយជាសន្ធិសញ្ញានោះទេ។ ចិន និងភាគីដទៃទៀតទំនងមិនយល់ព្រមក្នុងការចាត់ទុកវាជាឯកសារចងកាតព្វកិច្ចឡើយ។ នេះជាការលើកឡើងរបស់ភាគីចិន។ មានតែវៀតណាមទេដែលស្នើបញ្ញត្តិឱ្យមានការចុះជាសច្ចាប័នឱ្យក្លាយជាការអនុវត្តនីតិវិធីផ្ទៃក្នុងតែម្ដងនៃរដ្ឋហត្ថលេខា ហើយយកទៅចុះបញ្ជីនៅអគ្គលេខាធិការអង្គការអាស៊ាន។
ទីបំផុត តួនាទីនៃភាគីទីបីមានដូចជា អាមេរិក ជប៉ុន អូស្ត្រាលី ឥណ្ឌា សម្រេចចូលពាក់ព័ន្ធ។
ចិនតែងតែតវ៉ាថា គ្មានសំណើណាមួយដែលអាចជំរុញឱ្យភាគីក្រៅតំបន់ចូលមកបាននោះទេ គឺចិនចង់ឱ្យតែក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រនេះវាមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រងរវាងតែអាស៊ាន និងចិនប៉ុណ្ណោះ។ ការណ៍នេះ វាធ្វើឱ្យការចរចាកាន់តែលំបាក ហើយគេក៏មើលឃើញចំពេលដែលអាមេរិក និងចិនប្រជែងគ្នាពង្រីកឥទ្ធិពលនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងតំបន់កាន់តែខ្លាំង។ ក្រុងប៉េកាំង បានស្នើដាក់បញ្ញត្តិរឹតត្បិតការសមយុទ្ធយោធារបស់ប្រទេសខាងក្រៅ។
ជាការពិត អាមេរិកប្រឆាំងរឿងចិននេះ ហើយទាមទារឱ្យមានតម្លាភាពលើការចរចា បើទោះអាមេរិកគ្មានដីមួយដុំនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែជាមួយអូស្ត្រាលី ជប៉ុន អាមេរិកបានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមគ្នាកន្លងមកថា ក្រមប្រតិបត្តិនេះគួរតែស្របនឹងច្បាប់អន្តរជាតិដែលមានជាធរមាន ដូចជាច្បាប់សមុទ្រ UNCLOS ឆ្នាំ១៩៨២។
អាមេរិកបារម្ភថា ក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រពេលខ្លះអាចធ្វើឱ្យមានភាពស្របច្បាប់តាមការអះអាងរបស់ចិន ដែលថាខ្លួនគេមានសិទ្ធិកាន់កាប់ដល់ទៅ ៩០% នៃលំហសមុទ្រទាំងមូល។
អាមេរិកទំនងមើលឃើញថា ក្រមប្រតិបត្តិនេះអាចរងសម្ពាធពីចិន ក៏អាមេរិកលូកដៃចូលដែរ ក្រោមហេតុផលលំហសមុទ្រចិនខាងត្បូង គឺជាផ្លូវនាវាចរណ៍អន្តរជាតិ ពុំមានប្រទេសណាមួយរឹបអូសយកផ្ដាច់មុខបានឡើយ។ ជំហររបស់អាមេរិក ត្រូវបានប្រទេសហ្វីលីពីន វៀតណាម គាំទ្រខ្លាំងជាងគេនៅពេលនេះ។
តើកម្ពុជាអាចជាកត្តាឧបសគ្គទៀតឬទេ?
កម្ពុជាពុំមែនជាប្រទេសជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងដោយផ្ទាល់នោះទេ តែកម្ពុជាមានឱកាសជជែកលើរឿងនេះ ត្បិតជាបញ្ហារបស់អាស៊ានដ៏ធំមួយដែរ។ យ៉ាងណា អ្នកសង្កេតការណ៍មើលឃើញថា សម្រាប់ភាពជាប្រធានអាស៊ានឆ្នាំ២០២២ គឺកម្ពុជាខ្លួនគេនេះនឹងក្លាយជាឧបសគ្គដ៏ធំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។ ដោយមើលឃើញថាកម្ពុជាសឹងតែផ្ដេកផ្ដួលទៅរកចិន នៃនយោបាយភូមិសាស្ត្រជាងបណ្ដាប្រទេសអាស៊ានដទៃទៀត គឺកម្ពុជានេះហើយដែលគេបារម្ភថា ពុំមានភាពសុចរិតនៃការដើរតួនាទីជាអ្នកសម្របសម្រួលអព្យាក្រឹត្យឡើយ។
កាលពីខែឧសភា ក្នុងទំនាក់ទំនងទៅនឹងជំនួយអភិវឌ្ឍ នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន តែងប្រកាសថា បើមិនឱ្យខ្ញុំពឹងចិន តើឱ្យខ្ញុំពឹងនរណា?
នៅឆ្នាំ២០១២ និងឆ្នាំ២០១៦ កម្ពុជាបានប្រឆាំងនឹងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ទាំងឡាយណាដែលសំដៅប្រឆាំងនឹងចិន ហើយកម្ពុជាឈរជាមួយចិនដោយនិយាយថា រដ្ឋដែលមានជម្លោះ ត្រូវដោះស្រាយបញ្ហានេះជាមួយនឹងចិនដោយទ្វេភាគី។
កិច្ចព្រមព្រៀងក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រនេះមានសារសំខាន់ ព្រោះគ្រប់ភាគីត្រូវធ្វើឡើងតាមគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសជាឯកច្ឆន្ទ ដែលមានន័យថា បើមានប្រទេសណាមួយប្រឆាំង គឺកិច្ចព្រមព្រៀងនេះនឹងមិនអាចចេញជារូបរាងបានឡើយ។ ម្ល៉ោះហើយ គេជឿថា វាក៏ជាអត្ថប្រយោជន៍មួយដល់ចិន បើចិនចង់ពន្យារ ឬពន្លឿនកិច្ចព្រមព្រៀងនេះបន្តទៀត គឺចិននៅតែបន្តខ្ចីដៃកម្ពុជារុញចោលឯកសារនៃសេចក្ដីព្រាងក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រមួយនេះទុកចោលមួយឆ្នាំទៀត៕